به گزارش تحریریه، «گروه بین المللی بحران» حدود سه ماه قبل از آغاز رسمی تلاش دولت های ایران و آمریکا در زمینه احیای برجام (اواسط فروردین گذشته) متنی پژوهشی را منتشر کرد که ظاهرا مبنای توافق جدی وین است. اگرچه این متن به بهانه پنجمین سال امضای بتوافق هسته ای ۲۰۱۵ ایران در نیمه ژانویه ۲۰۲۱ منتشر شد اما هدف اصلی آن تدوین گام های عملی برای احیای دوباره توافق هسته ای بوده است.

تاسفبار این است که با وجود مصوبه هسته ای مجلس و بیانات و توصیه های چند باره مقام معظم رهبری در تعیین دقیق و شفاف خواسته و شروط ایران از طرف آمریکایی اما دقیقا همان نقشه راه و دستور العملی که تیم «جو بایدن» به ویژه «رابرت مالی» از دوره پیش از آغاز به کار دولت جدید آمریکا تدوین کرده بودند به اجرا در آمده است.

بسیاری از رسانه ها از مشخص شدن چارچوب اقدامات دو طرف بر مبنای خواست واشنگتن سخن می گویند و نمایندگان ایرانی حاضر در مذاکرات وین نیز در گفت و گوهای رسانه ای خود هم به صورت سربسته این موضوع را تائید می کنند.

در قسمت ذیل بخش هایی از این متن ۳۴ صفحه ای اتاق فکر آمریکایی فوق ( به آدرس https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/220-iran-nuclear-deal-at-five-farsi_2.pdf) که به موضوع گام های احیای برجام مربوط است بیان می شود.

در این نوشتار می خوانیم: 

«بیشتر از نصف عمر برجام نه تنها در غیاب یک عضو کلیدی آن سپری شد، بلکه با تلاش های مجدانه آمریکا برای تضعیف این توافق همراه شد. اینکه این قرارداد بعد از این همه سختی جان سالم به در برده خود گویایِ قدرت جوهره اصلی برجام است: مهار کردن فعالیت هسته ای ایران در برابر رهایی این کشور از چنگ تحریم هایی که در واکنش به این فعالیت ها وضع شده بود. تجدید این طرز نگاه اهمیت بسیار زیادی دارد که با آغاز به کار قریب الوقوع دولت جدید در آمریکا تحت ریاست رئیس جمهور منتخب، جو بایدن، امکانپذیر نیز هست. (تاریخ انتشار این سند به اصطلاح پژوهشی ۱۵ ژانویه یعنی ۵ روز قبل از آغاز به کار رسمی دولت بایدن است) اما این مهم نیازمند این است که هم تهران و هم واشنگتن در کنار سایر اعضای برجام هر چه سریعتر و با حسن نیت در جهت احیای این توافق قدم بردارند. ادغام دیپلماسی با اقدامات برتری جویانه برای اهرم سازی هرچه بیشتر و طرح خواسته های فراتر از برجام توسط امضاکنندگان به نزاعی قابل پیش بینی، و البته به همان اندازه قابل اجتناب، منجر خواهد شد. اعضای برجام می توانند با اقدامات زیر توافق هسته ای را احیا کنند:

* دولت بایدن به پیمودن مسیری خلاف خروج ترامپ از برجام متعهد شود، با تعلق وام ۵ میلیاردی صندوق بین المللی پول به ایران برای مبارزه با همه گیری کرونا موافقت کند و از معافیت انساندوستانه تحریم های آمریکا در عرصه عمل اطمینان حاصل پیدا کند.

*ایران با ارائه یک جدول زمانی با مشورت کمیسیون مشترک برجام و آژانس بین المللی انرژی اتمی در عرض دو تا سه ماه کاملا به تعهدات برجامی اش بازگردد، سانتریفیوژهای مازاد را از کار بیاندازد و ذخائر اورانیوم غنی شده را صادر یا رقیق کند تا به حد مجاز در برجام برسد.

* آمریکا، مشروط بر تأییدیه آژانس بین المللی اتمی مبنی بر تطابق کامل فعالیت های هسته ای ایران با برجام، برای لغو تحریم های دوران ترامپ اقدام کند. دو طرف باید این اقدامات را فازبندی کنند به نحوی که به موازات هم صورت بگیرند.

* همه اعضاء در جهت شناسایی فرصت های همکاری، زمینه را برای مذاکرات بعدی فراهم کنند، نه اینکه بر سر موضوعات اختلافی بر طبل خصومت بکوبند. می بایست یک گفت وگوی منطقه ای، با حمایت ایالات متحده، سازمان ملل و گروهی از کشورهای اروپایی تشکیل شود. چنین نهادی می تواند در بدو امر بر جنگ پرهزینه و فاجعه انسانی در یمن تمرکز کند که همه اعضاء از خاتمه آن منتفع می شوند.»

در بخشی از این متن مهم که رابرت مالی و همکارانش پیش از انتصاب در وزارت خارجه آن را تدوین کردند، پس از برشمردن گام هایی برای ایجاد اعتماد برای تهران آمده است:

«به همین اندازه مهم است که تهران ارزیابی هشیارانه ای از برداشت واشنگتن از تعامل دیپلماتیک موفق داشته باشد.  ایران ممکن است بر این باور باشد که دولت جدید آمریکا از آغاز با رشته ای از بحران های داخلی و اولویت های سیاست خارجی روبه روست و در نتیجه مشتاق از سرگیری توافق هسته ای و اعلام آن به عنوان پیروزی زودهنگام خود است. پس تهران ممکن است بیاندیشد که مذاکره کنندگانش فرصتی برای افزایش خواسته هایشان دارند.

این خواسته ها عبارتند از: غرامت بابت سال هایی که لغو تحریم ها عملی نشد؛ یا لغو تحریم ها توسط آمریکا، پیش از آن که ایران هر اقدامی در ازسرگیری تعهداتش به برجام انجام دهد؛ یا پافشاری بر حذف یا اصلاح مکانیسم "ماشه"ی برجام؛ یا لغو همه تحریم هایی را که دولت ترامپ وضع کرده، از جمله تحریم های مشروع و موجه به دلایل غیرهسته ای.»

دربخش پایانی و این گزارش به تشریح گام های پس از امضای توافق احیای برجام پرداخته و آورده است:

«وقتی رئیس جمهوری جدید ایران آغاز به کار کرد و اجرای برجام با حداقل اعتماد متقابل آغاز شد، کشورهای ۵+۱ باید بحث درباره نیاز به توافق های تکمیلی با ایران را شروع کنند. تجربه برجام دو واقعیت ناخوشایند را آشکار کرد:

۱ -این توافقنامه خواسته های اصلی هیچیک از طرفین را برآورده نمی کند، زیرا ایران در پی عادی سازی کامل روابط اقتصادی است در حالی که ۵+۱ خواهان تضمین بلندمدت تری است که برنامه هسته ای ایران صرفا غیرنظامی باقی خواهد ماند؛

 ۲- تا زمانی که تنش های منطقه ای میان آمریکا و شرکایش از یک سو، و ایران و متحدانش از سوی دیگر در وضع کنونی باقی باشد، توافقنامه هسته ای بی ثبات خواهد ماند. در دل این واقعیت ها فرصتی برای توافق های برد-برد وجود دارد که امضاکنندگان باید پیش از غروب برجام در سال ۲۰۲۳ و کارزار انتخابات بعدی ریاست جمهوری آمریکا که همان سال آغاز می شود پیگیر آن باشند».

در انتهای این بخش مقدماتی آمده است که این متن در ۱۵ ژانویه سال ۲۰۲۱ با همکاری واشنگتن و بروکسل (آمریکا و کشورهای اتحادیه اروپا) تدوین شده است.

نکات مغفول مانده در توافق جدید

کاملا مشخص است که ایران بار دیگر در زمین مین گذاری شده ای که کاخ سفید از پیش طراحی کرده بود بازی می کند و بدتر آنکه هیچ مخالفت یا مقاومتی از سوی نمایندگان ایران دیده نمی شود. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که چرا مقام های دولتی و اعضای تیم سیاست خارجی ایران که خود را حقوقدان و تحصیل کرده در دانشگاه های بریتانیا و آمریکا در همین رشته می دانند به چند نکته اصلی زیر پاسخ نمی دهند.

طبق متن فوق همین مسائل نگرانی و دلمشغولی اعضای دولت بایدن بوده است اما گویا اکنون آن ها با خیالی راحت نسبت به آن احساس آرامش می کنند.

۱-چرا حقوقدان های دولت پاسخ صریحی نمی دهند که چرا از خسارت های چندصد میلیارد دلاری اقدام ترامپ در خروج از برجام بر اقتصاد ایران وارد کرد، سخنی به میان نمی آورند؟

۲-چرا جناب عراقچی یا سخنگوی وزارت امور خارجه نمی گویند که چه تحریم هایی قرار است با احیای برجام برداشته شوند. آیا همه ۱۵۰۰ مورد تحریمی جدید دوره ترامپ برداشته می شوند یا اینکه تحریم ها علیه سپاه، بانک مرکزی و وزارت نفت ایران به بهانه ساختگی دولت ترامپ در زمینه حمایت آنها از سپاه قدس و تروریسم پا برجا و بدون تغییر باقی می ماند؟

طبق قاعده اگر براساس مفاد قانون های آمریکا تصمیم گیری شود این نهادهای ایرانی چون در دوره ترامپ ذیل قانون جدیدی فراتر از برجام قرار گرفته اند، هدف تحریم باقی می مانند و اوضاع آنها به دوره امضای برجام در سال های بعد از ۲۰۱۵ باز نخواهد گشت.  

۳-موضوع مهمتری که برخی از کارشناسان دلسوز آن را بیان می کنند این است که دولت بایدن تلاش دارد برجام را در مدتی کوتاه به حالت عادی برگرداند. در این شرایط دولت بایدن خود را از همه اتهامات دوره ترامپ منزه و پاک می کند و خود را کاملا صادق نشان دهد. در چنین موقعیتی کاخ سفید دموکرات قادر خواهد بود به بهانه های واهی از «مکانیسم ماشه» برای برقراری دوباره همه تحریم ها استفاده کند. البته این بار واشنگتن ابتدا نسبت به بسته بودن همه مسیرهای مورد نظر ایران در برنامه هسته ای از جمله توان و تجهیزات افزایش سطح غنی سازی اطمینان حاصل می کند و سپس دیگر کشورهای عضو گروه ۵+۱ را با ترفندهای حقوقی با خود همراه می سازد.

چرا هیچ اقدامی در زمینه برچیده شدن مکانیسم ماشه در توافق  کنونی در وین صورت نمی گیرد. آقایانی که اعتقاد داشتند رئیس جمهوری بعدی نمی تواند با یک امضا برجام را به هوا بفرستد دیدند که ترامپ همه دستاوردهای هسته ای آن ها را در چشم برهم زدنی نابود کرد. باقی ماندن مکانیسم ماشه به معنای آن است که یک رئیس جمهوری سیاست باز در کاخ سفید و نه فردی باصراحت همچون ترامپ، به راحتی می تواند همه تحریم های قبلی را باز گرداند.

شاید باز هم مردم نامحرم هستند و نباید از متن و پیوست های توافق هسته ای اطلاعاتی داشته باشند. 

پایان/